KATILAŞIM KAYAÇLARI

KATILAŞIM KAYAÇLARI (Magmatik – Püskürük Kayaçlar)

Katılaşım kayaçlar mantodan gelen yüksek sıcaklıkta, eriyik haldeki magmanın, yerkabuğu içerisinde ya da yeryüzüne çıkarak soğuması ile oluşur. Magma soğurken genellikle çeşitli kristaller meydana getirir. Katılaşım kayaçları oluştuğu yere göre İç Püskürükler ve Dış Püskürükler diye ikiye ayrılır

 a. İç Püskürük Kayaçlar (Plütonik Kayaçlar):

İç püskürük kayaçlar magmanın  yer  kabuğunun derinliklerinde soğumasıyla oluşmaktadır. Granit, diyorit ve  gabro başlıcalarıdır. Granit, bunlar içinde en yaygın olanıdır. 

Yerkabuğu içinde yavaş yavaş soğuyan magma iri kristaller geliştirir. Elinize bir granit aldığınızda kendisini oluşturan kuvars, feldspat ve mikaları  çıplak  gözle ayırt edebilirsini

                            GRANİT                                                                      SİYANİT                      
İç püskürükler yer kabuğunun 2  km den daha derinde oluşmaktadır. Bugün üzerindeki kalın örtülerin aşınarak ortadan kalkması  ile iç püskürükler yeryüzünde görülmektedir.Asit bileşimli bir iç püskürük kaya olan granitler üzerinde de ilginç yer şekillerigelişmektedir. Nemli iklim bölgelerinde dirençli bir kaya olan granitler, nemli iklimbölgelerinde ise zayıf bir kayaca dönüşür. Bu kayaçlar içerisinde yer alan feldspatlar su ile temas edince kolayca çözünmeye uğrar. Bu kayalar üzerinde nemli iklimbölgelerinde   tor topografyası  adı  verilen yer şekilleri gelişir. Tor topografyasına İskoçya’nın  kuzeyinde yaygın olarak rastlanılır. Türkiye’de Uludağ üzerinde de tor topografyasına rastlanmaktadır.

b. Dış Püskürük Kayaçlar:Dış püskürükler, yüzeye kadar ulaşan magmanın yeryüzünde soğuması ile oluşmaktadır. Bazalt,  andezit ve  riyolit başlıca dış  püskürük  kayaçlarıdır. Ayrıca volkan camı (obsidiyen), sünger taşı ve tüfler de yeryüzünde magmanın soğuması ile oluşur. 

Dış püskürük kayaçlar yeryüzünde hızlı bir şekilde soğuduğu için ince kristallidir. Örneğin: bir bazaltı  elinize aldığınızda onu oluşturan kristalleri gözle ayırt etmeniz zordur. Ya da obsidiyen çok hızlı soğuduğu için kristal yapısı geliştiremez ve camsı doku kazanır.       
            ANDEZİT                                        BAZALT
En yaygın rastlanan örneği bazalttır.Hindistan’daki Dekan Platosu ve DoğuAnadolu’da ki platolar genellikle bazalt lavları üzerinde oluşmuş platolardır.Andezit veya riyolit gibi içerisinde  silisyum oranı  yüksek olan  asit magma yapışkan özellikte olduğu için daha eğimli ve yalçın topografyalar oluşturur. Örneğin dik  yamaçlı volkan konileri genellikle asit magmadan oluşur.

Volkanik faaliyetler sırasında çıkan tüfler aşınmaya karşı dirençli değildir. Bu kayaçlar

içerinde volkanik faaliyet sırasında gelip düşen bazalt ya da ignimbirit gibi kayaçlar aşınmaya karşı  dirençlidir.   Bu malzemelerin kalın tabakalar oluşturduğu sahalarda karasular ve sel sularının aşındırması  sonucunda peribacaları  oluşmaktadır.

   
Peribacalarının en gelişmiş örneklerine Türkiye’de İç Anadolu’da Ürgüp, Göreme,Avanos ve Uçhisar çevresinde yaygın  olarak bulunur. Burada yer alan Erciyes veHasandağı’ndan çıkan kül ve tüfler üzerinde peribacaları oluşmuştur.